Historyczne ciekawostki: Bielskie protesty w czasie zimnej wojny

Przyglądając się bliżej tematyce PRL łatwo można dostrzec liczne strajki, które w ciągu 45 lat istnienia komunistycznej Polski przetoczyły się przez kraj. Szczególnie interesujące zdają się być także protesty, które z założenia miały mieć charakter nie krajowy, lecz międzynarodowy. Nieliczne pamiątki z takich przedsięwzięć przypominają o tych wydarzeniach, a przykładem niech będzie chociażby transparent z Zakładu Przemysłu Wełnianego BEWELANA z dużym napisem „POKÓJ DLA WIETNAMU!”. Konflikt militarny na terenie Wietnamu trwał w latach 1955-1975 i szczególnie radzieckie służby starały się go wykorzystać propagandowo przeciwko Amerykanom. Dochodziło zatem do licznych protestów i apeli o pokój, które domagały się zakończenia krwawej wojny i wycofania wojsk Zachodu z Wietnamu.

Większym zainteresowaniem cieszyły się natomiast tematy o wiele bliższe ówczesnym bielszczanom. Szczególnie widać to na przykładzie lat 70., gdy zimna wojna osiągnęła swoje apogeum. W wyścigu zbrojeń Stany Zjednoczone wyraźnie wychodziły na prowadzenie, zwłaszcza po wprowadzeniu do swojego arsenału bomby neutronowej. Za jej wynalazcę uważa się Samuela Theodora Cohena, amerykańskiego fizyka, który już w 1958 roku rozpoczął wdrażanie nowej koncepcji. Prace ruszyły oficjalnie w 1961 roku i dość szybko przystąpiono do pierwszych prób (1962!). Po stwierdzeniu pełnego sukcesu, planowano wykorzystać głowice z ładunkiem neutronowym do pocisków balistycznych, które mogłyby zostać rozlokowane także w Europie. Taki ruch ze strony Amerykanów, ale też innych członków NATO, albowiem Francuzi także prowadzili testy nowej broni już od 1967 roku.

Sojusz Północnoatlantycki mocno angażował się przeciwko potencjalnym zagrożeniom ze strony państw wchodzących w skład Układu Warszawskiego. Zbrojenie państw europejskich w broń neutronową choć wydawało się słuszne z ich punktu widzenia, wzbudzało jednak niepokój wśród mieszkańców państw bloku wschodniego. Propaganda radziecka jednoznacznie wskazywała, że konieczne są odpowiedzi na agresywne ruchy państw Zachodnich, które w mniemaniu sowietów wymierzone były nie tylko przeciwko Związkowi Radzieckiemu, ale też wszystkim państwom satelickim i zależnym od interesów Moskwy. Niemal natychmiast opinia publiczna dowiedziała się o planowanym rozlokowaniu głowic z ładunkiem neutronowym na terenie Europy, natomiast Związek Radziecki wykonywał w tym czasie badania nad tym rodzajem broni na własne potrzeby.

Na reakcję nie trzeba było długo czekać. W 1978 roku rozpisywała się na ten temat nawet zakładowa prasa. Przykładem niech będą „Horyzonty Befamy”, które promowały protesty pod hasłem „prawa do życia w pokoju”. W artykułach z kwietnia 1978 można znaleźć ciekawie napisany wstęp do tematu, który przybliżał czytelnikom sylwetkę Józefa Z., pracownika zakładu, który przeżył II wojnę światową służąc w polskim wojsku, a następnie przybył do Bielska, gdzie starał się wieść spokojne, choć w trudnych warunkach życie. Dramat przeżytej wojny miał być motorem napędowym do „spontanicznych”, jak twierdzi lokalna prasa, protestów przeciwko uruchomieniu nowej broni masowej zagłady.

Do protestów i pisania tekstów na ten temat, mobilizowano szczególnie osoby związane z organizacjami sprzyjającymi komunistycznej władzy. Pierwszą osobą, która tłumaczyła potrzebę protestów na terenie Befamy był prezes Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W jego przemowie nie brakowało określeń jasno wskazujących, że 33 lata pokoju są owocem polityki państw socjalistycznych, które prawo do życia uważają za nadrzędną wartość. Wtórował mu konstruktor z Ośrodka Badań i Rozwoju, który pisał o obawie zahamowania postępu technologicznego przez skupienie się przede wszystkim na wyścigu zbrojeniowym.

Aby podsycić niepokój wśród ludzi, wykorzystywano poza zwykłymi pracownikami, również nauczycieli i dzieci. Młodzi pracownicy rozpisywali się o spokojnej młodości, która staje pod znakiem zapytania. Pewna nauczycielka kwestionuje sens postępu naukowego, gdyż wg niej niesie on za sobą militarne zagrożenie, natomiast młoda uczennica zakładowego liceum przedstawia swoje plany na przyszłość. Jednoznacznie wskazuje przy tym, że przyszłość ta jest niepewna z uwagi na wybuch wojny, który może nastąpić. Wszystkie te teksty miały jeden konkretny cel propagandowy - miały wzbudzać niechęć wobec państw Zachodu, odwrócić uwagę od zbrojeń Związku Radzieckiego, wzbudzić niepokój, za którym miała stać zachodnia polityka oraz uzasadnić potencjalne ruchy militarne sowietów, którzy pragnęli przedstawiać się jako obrońcy pokoju.

W istocie tego typu wystąpienia nie przybierały charakteru masowego. Większość publikowanych treści opierała się o teksty pisane przez osoby jakkolwiek związane z organizacjami podlegającymi partii komunistycznej lub zależne od organów partyjnych. Materiały te stanowią jednak ciekawostkę, która obrazuje jak wyglądał obraz ówczesnej sytuacji, przedstawiany ludziom przez lokalnych działaczy w oparciu o narrację niewątpliwie wyznaczoną przez partię. Ostatecznie Jimmy Carter, prezydent USA, uległ presji i wstrzymał w 1978 roku program wdrażania bomby „N”. 3 lata później Ronald Reagan próbował powrócić do wznowienia produkcji, jednak ostatecznie ładunki miały być przechowywane wyłącznie na terenie Ameryki z możliwością przeniesienia do Europy w przypadku konfliktu zbrojnego. W latach 90., gdy zimna wojna stała się historią, postanowiono wycofać głowice z ładunkiem neutronowym z użycia.

Bibliografia:
Horyzonty Befamy, nr 8, kwiecień 1978 r.
Materiały archiwalne ZPW Bewelana
Encyclopedia Britannica